Over Theory U en de Drie Werelden

Op deze pagina vind je een uitwerking van het concept van “Theory U en de 3 werelden”. Dit is een bewerking van wat we in 2016 hebben beschreven in ons boek  “Route 66: Bestemming Bereikt” .  

Het gedachtegoed van Route 66, en de Theory U Experience daarbinnen (een prototype in termen van Theory U van Mark Vlasblom en Jeroen Ankersmit), kent een rijk conceptueel kader en onderzoeksgerichte elementen. We hebben bepaalde uitgangspunten, we ervaren en weten wat werkt en we weten ook heel veel nog niet. Dat onderzoeken we in onze dagelijkse werkcontext en met iedereen die aan onze programma’s deelneemt. Belangrijk kenmerk van onze programma’s is het zich voor het grootste deel richten op ervaringen. Collectieve, groepsgewijze of individuele ervaringen. Dit noemen we het optimale ontdekken.

 Het optimale ontdekken

Onderwijs en zeker het beroepsonderwijs kent gepassioneerde medewerkers. We hebben alles over voor onze studenten. ‘Hoe halen we eruit wat erin zit?’ is een van de grootste vraagstukken in ons werk. 

We werken in een wereld waarin we doorlopend het gevoel hebben dat iedereen iets van ons wil. Dat zijn niet alleen studenten. Bedrijven, instellingen, leerplichtambtenaren, mensen van het ministerie, de inspectie, het studentvolgsysteem, collega’s: er zijn voortdurend zaken en mensen die om aandacht vragen. En zoals het onderwijsmensen betaamt, doen we doorgaans ons best om het werk wat nooit af is, toch af te maken.

 Interessant is dat we in onze werkpraktijk wel altijd bezig zijn het maximale uit een student te halen, en niet altijd stilstaan bij het beste dat we uit onszelf kunnen halen. In de onderdelen van onze Theory U Experience is juist dát een van de belangrijkste doelen: het ontdekken van ‘het hoogste potentieel’ van elke deelnemer. Daarbij gaat het niet zozeer om het maximale te bereiken, maar meer om het optimale te ontdekken.

Wij denken vaak dat we onszelf goed kennen en dat het onnodig tijd kost om bij onszelf stil te staan. In de praktijk blijkt niets minder waar. Zodra we echt tijd nemen om te reflecteren en te verdiepen ontstaat bewustzijn. Bewustzijn over waar we ons in het werk – vaak elke dag weer – zo aan ergeren. Bewustzijn over wat we eigenlijk het liefst radicaal anders willen doen, of bewustzijn van wat ons daarvan weerhoudt.

Tijdens ons programma gebeurt het niet zelden dat een deelnemer ‘opnieuw incheckt’ in zijn huidige werk. Even de resetknop indrukken en de tijd nemen te reflecteren, te onderzoeken hoe je je werk doet, wat het met je doet, wat je zou willen veranderen en hoe je dat kunt doen. 

Een van de fundamenten is logischerwijs Theory U.  Het interessante van dit  fundament is dat het  niet uitgaat van een probleem of klacht, maar van het hoogste potentieel. Het hoogste potentieel van een individu, een groep mensen of de hele organisatie. Het is ondoenlijk om meer dan 500 bladzijden in een paar alinea’s samen te vatten. Ik beperk me tot een aantal principes waarmee we werken. Het devies is: doe ermee wat je wilt of geef er je eigen draai aan. De belangrijkste elementen waarmee wij werken zijn:

Vertragen

Communicatie is dominant in ons werk. Er valt een hoop informatie over te dragen, dat is een continu proces. Zijn we ons altijd bewust van hoe we dat doen? Hoe vaak worden we niet boos over een app- of mailbericht dat we nog amper hebben gelezen? Of reageren we primair zonder even na te denken? Goede communicatie vraagt tijd. Vertragen is daarbij essentieel. Ben ik me bewust van het effect van mijn boodschap? Wil ik dat ook zo? Is het ook echt efficiënt? Hoe zou het op de ander overkomen? Het afdalen aan de linkerkant van de U kan goed worden gebruikt om te vertragen en brengt meerdere niveaus van communicatie met zich mee. Van downloaden, naar debat, naar dialoog. Tijdens dat ‘afdaalproces’ sta je telkens meer open voor wat je kunt waarnemen. 

Dialoog, daar hebben we het vaak over, en we denken dat we doorlopend in dialoog zijn. Maar is dat nu echt zo? De kern van een goede dialoog is een wederzijds gesprek waarin de gesprekspartners zich proberen in te leven in het verhaal van de ander. Oprechte interesse in plaats van ego-gedreven monologen. Het uitstellen van ons oordeel dat als een soort echo in ons hoofd klinkt. Het voeren van echte gesprekken is waanzinnig belangrijk. Niet in de laatste plaats omdat het heel veel meer kwaliteit oplevert in de (werk)relatie. 

We zijn meer dan ons hoofd. Ratio en denkkracht spelen een belangrijke rol in ons werk. Denken is ontegenzeggelijk altijd belangrijk, er is echter meer. Stephen Covey spreekt in deze context over een viertal intelligenties.

Naast de intellectuele en emotionele, benoemt hij ook de fysieke en spirituele intelligenties. We hebben doorgaans weinig aandacht voor die laatste twee. Terwijl veel en ook recent wetenschappelijk onderzoek duidelijk maakt dat aandacht voor je fysiek, een positief effect heeft op het functioneren van je hersenen. Interessant is dat we in onze werkpraktijk wel altijd bezig zijn het maximale uit een student te halen, en niet altijd stilstaan bij het beste dat we uit onszelf kunnen halen.

Ergens geen aandacht voor hebben betekent ook dat je de potentie ervan niet benut. Het is waardevol juist wel bij stil te staan bij de fysieke en spirituele intelligenties stil. En geloof me dat hoeft echt niet zweverig te zijn.

De verandering: dat zijn we zelf

Dagelijks ervaren we dingen die we niet prettig vinden of als niet effectief of efficiënt ervaren. Steeds vaker zijn dat zaken waarvan we overtuigd zijn dat die zo niet kunnen blijven bestaan, of dat ze vragen om wezenlijke veranderingen in onze organisatie of van onszelf. De complexiteit van onze studenten, de resultaten die de maatschappij van ons verwacht, de telkens maar toenemende bureaucratie, de snelheid waarin veranderingen plaatsvinden: het is er allemaal. Er gebeuren elke dag wel dingen die we ons jaren geleden niet hadden kunnen voorstellen en die voor onomkeerbare veranderingen zorgen. Daarbij kun je denken aan technologische veranderingen, maar ook op het terrein van veiligheid of energievoorziening zijn er legio voorbeelden.

Een belangrijke verantwoordelijkheid van het onderwijs is dat wij jongeren en jongvolwassenen voorbereiden op de toekomst. Een toekomst die doorlopend een ander perspectief krijgt en heel dynamisch is. Dat vraagt veel van iedereen die in het onderwijs werkt. Hoe gaan wij met deze dynamiek en veranderingen om? Wat verwachten studenten van ons? De grote mate van dynamiek geeft weinig concreet houvast, anders dan het gegeven dat alles in beweging is en onzeker blijft. Wat zijn dan principes die wel werken?

Dat weten we niet. Gewoon wachten tot de dingen meer concreet worden? Een andere optie is: in actie komen, onderzoeken en experimenteren. Experimenten in Theory U termen noemen we prototypes. Kleine concrete acties, veranderingen die je snel kunt uitproberen. Als het werkt heb je iets te pakken, en dan kan het groter gemaakt worden. Als het niet werkt is het eenvoudig om er weer mee te stoppen en aan een nieuw prototype te werken. Wij zijn ervan overtuigd dat heel veel hele kleine veranderingen uiteindelijk voor transformaties zorgen. De prototypes die werken, wijzen ons automatisch de weg naar de toekomst.

Functie, Rol en Betekenis

Otto Scharmer, een van de grondleggers van Theory U, stelt een tweetal vragen centraal: Wie ben ik? Wat heb ik te doen? Die twee vragen vormen het fundament van elk prototype. Deze vragen kun je je stellen als individu, als mens, of als medewerker. Het beantwoorden van deze twee vragen is juist niet slechts een rationele exercitie. Het vraagt om vertraging, onderzoek en verdieping.

Er is ook een tweede wereld. Een wereld waarin we een ‘Rol’ hebben. Dit zou je kunnen schetsen als de relaties die je hebt met anderen, maar ook met jezelf. Deze wereld zit vol van situaties die in relaties ontstaan, of ontstaan zijn. Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat je een conflict met iemand hebt dat je belemmert. Dan ligt er een uitdaging om dat een stap verder te brengen. Ons gedrag is van groot belang want daarmee kunnen we een bepaald effect in een relatie bereiken. Dus de bewustwording van dat gedrag, en het effect daarvan is heel belangrijk. In een organisatie zijn we als medewerker en collega juist verantwoordelijk voor het effect van ons gedrag. 

Tot slot is er ook een derde wereld. Dat is de wereld waarin we een ‘Betekenis’ hebben. Persoonlijke groei staat daarbij centraal en zingeving speelt een belangrijke rol. Werken in deze wereld vraagt om verdieping vanuit het bewustzijn. Jouw Betekenis is in essentie het meest wezenlijke wat je kan bijdragen aan de organisatie en gaat veel dieper dan je Functie en Rol. Het gaat ook over jou als mens en individu, dat niet los te koppelen is van jou als medewerker en collega.

Wij hebben de ervaringen dat alle drie de werelden belangrijk zijn en aandacht verdienen. De functionele wereld is het meest bekend en comfortabel. De wereld van onze Rol en onze Betekenis krijgen vaak wat minder aandacht. Deze werelden zijn wat minder comfortabel omdat het over onszelf gaat en we het masker en soms de status of het ego van onze Functie moeten afzetten.

 We hebben de overtuiging dat alle drie de werelden aandacht nodig hebben en dat flow – ook in ons werk – juist ontstaat als we onze energie en aandacht evenredig over de drie werelden verdelen. Het ervaren van flow, dat je minder moeite hoeft te doen om iets voor elkaar te krijgen, misschien zelfs het gevoel hebt dat iets vanzelf gaat, hoe mooi is dat?

De derde beweging heet “ontvouwen en overgave”. Dit sluit aan op wat in Theory U wel de emergente toekomst wordt genoemd. Het dient zich aan, het ontvouwt zich als het ware. Je daaraan overgeven is de kunst. Met alles wat daarbij komt kijken. Het fenomeen van de drie bewegingen kan juist helpen om toekomstperspectief te laten ontstaan vanuit een bewuste verkenning van wat er nodig is of gedaan moet worden om dat ook daadwerkelijk mogelijk te maken.

Het gedachtengoed waarmee we werken is geen recept of zaligmakend model. Een model is immers ook maar een ordening. Deze ordening gebruik we in onze werkcontext en helpt te analyseren en bewust te worden van wat en hoe we dingen doen. Dat geeft weer handvatten om interventies te doen.

 Het werken met dit gedachtengoed heeft veel ervaringen opgeleverd. Ervaringen met wat wel en wat niet werkt. En continue proberen het gedachtengoed fris te houden. Blijven experimenteren met nieuwe werkvormen en altijd op zoek naar feedback.

Dat inspireert, is leuk om te doen en levert veel op. Waardering van deelnemers, concrete resultaten. En vanzelfsprekend schuurt het ook nog wel eens. De positieve aspecten aan het werken met de principes die we ontwikkelen draagt bij aan de overtuiging dat we goede dingen aan het doen zijn. Dat geeft energie. Voor je het weet slaat deze energie om in zendingsdrang of moralisme. En sta je minder open voor andere dimensies, aanpakken, inzichten en…

Kortom relativeer vooral wat je hebt gelezen. Doe ermee wat je wilt of vooral niet. En… als je dit leest heeft dit artikel je op zijn minst een beetje geboeid….